Goudeerlijk: hoe duurzaam zijn je sieraden?
De manier waarop goud en diamanten worden gedolven en verhandeld, is vaak niet fraai. Langzaam treedt verbetering op, maar hoe weet je nu als consument of je sieraad uit onverdachte bron komt?
Oorspronkelijk verschenen in: Elsevier STIJL, oktober 2017 (zie pdf hieronder)
Nederlanders geven jaarlijks circa 1,2 miljard euro uit aan sieraden en horloges. Dat is dus een grote, belangrijke markt. Maar waar fairtrade en transparantie in de kledingindustrie steeds populairder worden, blijft de sieradenindustrie op dat vlak achter. Het Zwitserse horloge- en juwelenmerk Chopard lanceerde tijdens het filmfestival van Cannes in 2013 als één van de eerste bedrijven een collectie juwelen waarbij van alle materialen de omstandigheden waaronder ze waren gewonnen en geproduceerd waren gecontroleerd. Ook een Nederlands merk als House of Eléonore werkt met eerlijke materialen. Maar van het overgrote deel van de juwelen blijft de precieze herkomst onduidelijk.
Goud, zilver en diamanten zijn delfstoffen die zich diep in de bodem bevinden. Zo’n 80 procent van het goud wordt gewonnen door industriële mijnbouwbedrijven die vooral machinaal werken. Hoewel dat gepaard gaat met milieuvervuiling en corruptie, doet het meeste leed zich voor bij die overige 20 procent van de bedrijven: wereldwijd werken zo’n 25 miljoen mensen in de kleinschalige, arbeidsintensieve goudmijnbouw, vooral in Afrika en Zuid-Amerika – al lopen de schattingen uiteen omdat het veelal ongeregistreerd werk is. In berggebieden worden diepe gaten gegraven waaruit mijnwerkers erts omhoog takelen. Kinderarbeid is in de mijnen geen uitzondering. Geregeld storten schachten in en mijnwerkers krijgen vaak luchtwegproblemen door de stoffige werkomgeving. Het goud wordt aan de tot gruis gemaakte stenen onttrokken met behulp van kwik. Daarbij komen schadelijke dampen vrij, die tot allerlei ziektes en geboorteafwijkingen leiden, maar ook invloed hebben op het milieu als ze in het drinkwater terechtkomen. Zilver wordt op een soortgelijke manier gewonnen.
Kimberley-proces
Diamantwinners zijn meestal niet veel beter af: zij werken vaak illegaal en onder slechte omstandigheden in Afrikaanse berggebieden. Het werk is gevaarlijk en de arbeiders worden vaak mishandeld, verkracht of gedwongen om te werken door corrupte militairen en politiemannen. Bovendien komt 2 procent van de stenen uit conflictgebieden, waar ze worden gebruikt om oorlogen mee te financieren.
Het Kimberley-Proces, een internationaal samenwerkingsverband tussen diamantindustrie, maatschappelijke organisaties en verschillende landen, zou 99,8 procent van deze ‘conflictdiamanten’ uit de handel moeten weren, maar critici benadrukken dat deelname vrijwillig is en er niet streng genoeg wordt gecontroleerd. Ook zegt een Kimberley-certificatie niets over de arbeidsomstandigheden waaronder een diamant is gewonnen of over de invloed op het milieu.
Bij zowel goud als diamanten is het probleem hoofdzakelijk een gebrek aan transparantie. Voor goud geldt dat eenderde van het wereldwijde aanbod is gerecycled en omgesmolten. Zowel goud als diamanten gaan door vele handen voordat ze worden verkocht, dus het is vaak onmogelijk om de herkomst te bepalen.
Om dat te verbeteren, heeft minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking Lilianne Ploumen (PvdA) in juni afspraken gemaakt met de sieradensector die zijn neergelegd in het Convenant Verantwoord Goud. Onder andere Lucardi Juweliers tekende, maar dat wil niet zeggen dat het bedrijf ook fairtradegoud verkoopt: het belooft alleen dat het gedegen onderzoek zal doen naar de herkomst van het goud en een verbeterplan te zullen maken bij eventuele misstanden. ‘Ondertekenen is vrijwillig, maar niet vrijblijvend. Bedrijven hebben een inspanningsverplichting,’ stelt Boukje Theeuwes, beleidsadviseur bij Solidaridad, een van de betrokken maatschappelijke organisaties die zich internationaal inzet voor de verduurzaming van productieketens, waaronder die van goud. Concrete eisen over de terugdringing van het percentage goud waarvan de herkomst onbekend is of het aanpakken van misstanden, zijn er nog niet. ‘Het convenant heeft vooral een signaalfunctie.’
Fairtrade
Solidaridad werkt sinds 2006 aan de verbetering van de omstandigheden in goudmijnen, zodat die gecertificeerd goud kunnen verkopen. In Nederland krijgt dat goud een fairtrade-certificering, maar wereldwijd bestaan er meer keurmerken. De mijnen krijgen hiervoor, bovenop de goudprijs, een premie, die ervoor moet zorgen dat ze kunnen investeren in bijvoorbeeld veiligheidsmaatregelen en onderwijs voor de kinderen van mijnwerkers. Goudsmeden en juweliers die dit goud inkopen, krijgen een traceerbaarheidsnummer, waarmee precies is te zien uit welk land en uit welke mijn het edelmetaal komt. Omdat het mijnbedrijven veel tijd en investeringen kost om alle certificaten rond te krijgen, is zowel de vraag als het aanbod in gecertificeerd goud nog minimaal.
Datzelfde probleem speelt in de diamantindustrie. Het Nederlandse juwelenmerk House of Eléonore maakt juwelen van fairtrade achttienkaraatsgoud en diamanten uit laboratoria. Die laatste zijn een goedkoper alternatief voor natuurlijk gewonnen diamanten, ze zijn nauwelijks van echt te onderscheiden en beter voor het milieu. Maar een 100 procent fairtradeproduct maken, dat kan helaas nog niet, zegt oprichter en directeur Bernd Damme. ‘De productiecapaciteit is er nog niet op ingesteld: er zijn bijvoorbeeld nog niet genoeg diamanten uit laboratoria voorhanden.’ Maar er is verandering merkbaar. House of Eléonore koopt bijvoorbeeld onder andere in bij Diamond Foundry, een producent van labdiamanten uit San Francisco dat een startkapitaal van omgerekend 85 miljoen euro bij elkaar kreeg van investeerders als acteur Leonardo DiCaprio. Hij speelde in de film Blood Diamond, over de illegale diamanthandel in het Afrikaanse land Sierra Leone.
‘Het is niet eenvoudig om fairtrade te werken,’ beaamt Erik Nieuwenhuys, directeur van juwelier Steltman in Den Haag. Sinds 2011 werkt Steltman samen met het Goed Goud-programma van Solidaridad, waarmee het een kleine collectie juwelen ontwierp. Een officieel fairtradekeurmerk vereist een specifieke aanpak: het goud moet worden bewerkt door een gecertificeerd bedrijf en de restjes moeten apart worden gerecycled. ‘Voor ons als juwelier is het 10 tot 15 procent duurder. De consument is meestal niet bereid die hogere prijs te betalen.’
Voor sieraden buiten de Goed Goud-collectie om, gebruikt Steltman geen fairtrade. De term ‘goed goud’ vindt Nieuwenhuys wat ongenuanceerd: ‘Het impliceert dat al het goud dat niet met dat keurmerk is bestempeld, per definitie fout is, maar dat is niet zo – je weet het gewoon niet zeker.’ Wie het belangrijk vindt dat zijn trouwring of diamanten collier op een eerlijke manier is gemaakt, doet er dus goed aan voor fairtrade te kiezen. Wie voor dat keurmerk kiest, weet het namelijk wel zeker.
