Memphis Milano: design zonder regels
De Memphis-beweging maakte in de jaren tachtig furore met tegendraadse, speelse ontwerpen. Ruim veertig jaar later inspireren hun designs nog steeds, maar een nieuwe generatie steekt hun sterke beeldtaal wel in een nieuw jasje.
Oorspronkelijk gepubliceerd in: ELLE Decoration 2-2022 (zie pdf hieronder)
Tijdens de Milan Design Week van 1981 probeerde een menigte van meer dan 2000 mensen zich in een kleine keukenshowroom vlak bij de dom te proppen. Ze hoopten een glimp op te vangen van wat er zich binnen afspeelde: geen signeersessie van een beroemde popster, maar de allereerste presentatie van het designerscollectief Memphis Milano. Lampen in grillige vormen, stoelen in felle kleuren en met brutale prints, boekenkasten die meer aandeden als sculpturen: de gedurfde ontwerpen gingen als een schok door de designwereld.
In een tijd van functionele meubels zonder poespas was de collectie niet minder dan revolutionair te noemen. De ontwerpers, geleid door architect Ettore Sottsass, hadden technisch gezien niets nieuws bedacht: ze gebruikten eenvoudige materialen en conventionele technieken. Wat choquerend was, was hun eclectische stijl. Ze combineerden goedkoop met luxe, kunst met popcultuur, bonte kleuren met grillige prints. Ze lieten zich net zo makkelijk inspireren door popart als door traditionele kunst uit India.
Memphis Post Design Gallery in Milaan (foto door Luca Miserocchi, courtesy Memphis SRL)
Het doel van Sottsass en zijn vrienden – een internationale groep jonge designers, onder wie Michele De Lucchi, Nathalie Du Pasquier, Aldo Cibic, George Sowden en Matteo Thun – was om te breken met de ‘goede smaak’. Het moest maar eens klaar zijn met die ingetogen manier van ontwerpen waarbij functionaliteit vooropstond. Wat Memphis liet zien was het tegenovergestelde van ‘vorm volgt functie’: ontwerpen moest weer een kunstvorm worden. Tegelijkertijd schuwde de groep regels en hiërarchie: alle vormen van kunst en cultuur waren gelijkwaardig en er moest zeker niet verheven over gedaan worden. Hun werken waren dan ook doorspekt met humor en ironie. Een bekend voorbeeld daarvan is de penisvormige vaas van Sottsass, nu een veelgeziene verschijning op Instagram.
De ontwerpers waren maar kort samen – in 1986 stapte Sottsass op en een jaar later viel de groep uit elkaar – maar hun stijl was beeldbepalend voor de stijl van de jaren tachtig. Hoewel de sculpturale ontwerpen vooral populair waren onder kunst- en designverzamelaars en nooit doordrongen tot gewone huiskamers, is het niet moeilijk Memphis- invloeden te herkennen in de schreeuwerige prints van moderetailers, felgekleurde Ikea-meubels en zelfs het MTV-logo uit die tijd.
De originele Memphis-groep in de jaren tachtig (foto door Studio Azzurro, courtesy Memphis SRL)
Geen comeback
Met de huidige eighties revival lijken ook de meubels van het Milanese collectief in populariteit toegenomen. Dankzij millennials is Memphis zijn eigen leven gaan leiden op Instagram. De dertigjarige New Yorkse designcurator en -verzamelaar Raquel Cayre begon bijvoorbeeld vlak voor de lockdown inspiratie te verzamelen op een account dat ze, als eerbetoon aan de ontwerper, @ettoresottsass noemde. Dat resoneerde bij haar leeftijdsgenoten: haar pagina heeft inmiddels meer dan 160.000 volgers.
Toch kun je niet van een ‘Memphis-comeback’ spreken, zegt Alberto Bianchi Albrici, huidige eigenaar van de Memphis Milano Post Design Gallery in Milaan: ‘Memphis is nooit weggeweest en heeft altijd artiesten uit allerlei disciplines geïnspireerd.’ En inderdaad: wie gaat graven in de mode- en meubelcollecties van grote merken uit de afgelopen jaren komt onvermijdelijk diezelfde, sterke beeldtaal tegen. Kartell bracht in 2015 een ode aan de jaren tachtig met een door Memphis geïnspireerde presentatie op de Milan Design Week, waar ze een collectie vazen en krukken van de hand van Sottsass lieten zien. Een jaar eerder kwam Adidas met een speciale editie sneaker in Memphiskleuren en -prints.
Memphis-design in Museum Triennale (Milaan)
‘Er komen nog steeds nieuwe generaties bij die vallen voor de speelse, kleurrijke designs,’ zegt Bianchi Albrici. Dat die jonge fans er hun eigen draai aan geven, blijkt niet alleen uit de Instagram van Raquel Cayre, die foto’s van Memphisontwerpen moeiteloos afwisselt met jarenzestiginterieurs, Bauhausmeubels en postmoderne architectuur. Ook jonge designers laten zich inspireren door het werk van Sottsass en zijn vrienden, maar voegen nieuwe materialen en technieken toe. Design zonder grenzen of regels: precies volgens het gedachtengoed van Memphis.
Memphis in Nederland
Groninger Museum
Wie Memphis Milano wil bewonderen in ons eigen land, moet naar het noorden. In de vaste opstelling van het Groninger Museum is er een hele zaal aan gewijd. Dat het bonte, eclectische ontwerp van het gebouw zelf ook aan Memphis doet denken, is niet zo gek: architect Alessandro Mendini maakte deel uit van de groep. Als hoofd- architect liet hij allerlei kunsthistorische stijlen door elkaar heen lopen en in elkaar overgaan, van impressionisme tot kubisme. Aan de façade hangen felgekleurde platen met een Proustmotief. Eenmaal binnen leidt een wenteltrap belegd met mozaïeksteen- tjes, geïnspireerd op de Byzantijnse mozaïeken in het mausoleum van Ravenna, naar de zalen. Mendini werkte voor het ontwerp samen met Nederlandse design- grootheden als Studio Job en Maarten Baas, maar ook met Memphis-lid Michele De Lucchi, die het paviljoen voor archeologie en de geschiedenis van Groningen voor zijn rekening nam. groningermuseum.nl
Groninger Museum (foto: Erik en Petra Hesmerg)
Interieur van het Groninger Museum (foto: Peter Tahl)
Memphis in Milaan
Post Design Gallery
De huidige eigenaar van het Memphis-imperium is Alberto Bianchi Albrici. Zijn Post Design Gallery aan de Largo Claudio Treves, midden in de Milanese wijk Brera, staat vol met originele ontwerpen uit de jaren tachtig, maar ook met nieuw werk van designers die voortborduren op de filosofie van de oorspronkelijke groep. Toch zijn de bestsellers door de jaren heen weinig veranderd, vertelt hij. ‘Als ik één meesterwerk moet noemen dat Memphis perfect samenvat, is dat de Carlton van Sottsass.’ Deze bontge- kleurde totempaal-achtige kast is gemaakt van hout met gelamineerd plastic. De voet is versierd met de typische print van sporen en bacteriën. Maar ook de Super-lampen van Martine Bedin, in de vorm van een speelgoedauto, en Oceanic van Michele De Lucchi, die aan een vogel doet denken, doen het nog steeds goed. ‘Het zijn de grappige ontwerpen die de tand des tijds hebben doorstaan: objecten die ongewone vormen hebben, doen denken aan speelgoed of op dieren lijken,’ zegt Bianchi Albrici. memphis-milano.com
Triennale Milano
In het Museo del Design Italiano, de vaste tentoonstelling in museum Triennale di Milano, laat een tijdlijn de hoogtijdagen van Italiaans design zien. Die begint met de weder- opbouwperiode na de Tweede Wereldoorlog en eindigt veertig jaar later met Memphis. In de collectie zijn de bekendste meubels van het collectief opgenomen, maar er is ook een verzameling posters te zien. Verder is Ettore Sottsass’ woonkamer er precies nagebouwd. Het interieur- ontwerp stamt uit de jaren zestig, maar in Sottsass’ schetsen zijn al de eerste sporen van zijn latere ideeën voor Memphis te zien. triennale.org
